Ходзько, Ян: биография

В 1851 году по дороге в Минск заболел и в Засловле умер. Похоронен был на кладбище возле костела в Заславле.

«Ян был русым блондином, с лицом, может, не так красивым в своих штрихах, как значительным. Его большие голубые глаза имели особенное выражение доброты и благородства. Характер у него был живой и легкий, а приветливым обхождением и исключительно плавным произношением пленял и без преувеличения, можно сказать, даже околдовывал всех», — вспоминал про него Доминик Цезарий Ходзько.

Творчество

В 1812 году, во время вторжения французов, помешал жителям Минска уничтожить имевшиеся в городе запасы провианта, которые и достались в добычу французской армии. Тогда же написал на злобу дня комедию: «Освобождённая Литва, или Переход через Неман» (полное наименование пьесы «Освобождённая Литва, или Переход через Неман. Оригинальная комедия в стихах в 1 акте, счастливому возрождению Отчизны нашей посвящённая» («польск. Litwa oswobodzona, czyli przejcie Niemna. Komedia oryginalna wierszem w 1 akcie, do szczliwego odrodzenia si ojczyzny naszej zastosowana»), которая с большим успехом шла во всех местных театрах.

Входил в состав виленского литературного либерального просветительского общества «шубравцев» (псевдоним Вайжгантос). В 1816 году написал трагедию «Кракус».

В 1817 году в Минске отдельной книгой была издана его комедия «Освобожденная Литва, или переход через Неман». В 2002 году эта комедия была переиздана на белорусском языке.

Ходзько стал приобретать известность в литературе начиная с 1821 г., когда он написал «Пан Ян из Свислочи, странствующий торговец»(«польск. Pan Jan ze wisoczy») (Вильна, 1821). Эта книга стала первым в своем жанре краеведческим описанием Белоруссии. Признанная школьным комитетом Виленского университета классическим произведением, эта книга была рекомендована для приходских училищ и переведена на литовский язык.

Особенно активно писательской деятельностью Ян Ходзько стал заниматься во время своего проживания в Яновщине. В 1837 г. Ходзько начал издавать собрание своих сочинений: «Произведения в 12 томиках» («польск. Pisma we 12 tomikach») (Вильна, 1837). В это собрание вошли повести, рассказы, научно-исторические работы и статьи по истории Минщины из эпохи XVIII в., мемуары, оригинальные и переводные комедии, в том числе: «Брат и сестра», «Пани каштеляновая и ее соседи» (1837), «Панство Чесниковство».

Ян Ходзько написал также две трагедии в стихах: «Болеслав Кривоустый» («польск. Bolesaw Krzywousty») и «Кракус, князь польский» («польск. Krakus, ksi Polski»), отрывки из которых печатались в «Dziennik Wileski». Первая из этих трагедий была воспроизведена и на сцене.

Пользовался творческими псевдонимами: Jan ze wisoczy; Autor «Pana Jana ze wisoczy»; J. C.; Jan Ch…….; Jan ze w…..; Jan ze w……. herbu Kociesza; Wajgantos.

Владислав Сырокомля сравнивал литературный дар Яна Ходзько с талантом Лафонтена. К его стихотворению «Как кто меня полюбит» композитором Станиславом Монюшко была написана музыка. В переводе на белорусский язык стихи Яна Ходзько были опубликованы в сборнике «Раса нябёсаў на зямлі тутэйшай: Беларуская польскамоўная паэзія ХІХ стагоддзя: Вершы» (Мн., 1998).

Наиболее обширная библиография творчества Яна Ходзько представлена в исследовании Доминика Цезария Ходзько «Ян Ходзько. Портрет жизнеописания», было напечатано в журнале «Тетрадь Виленская» (1858, № 5 и др.).

Библиография творчества

• Bolesaw Krzywousty. Tragikomedia w 5 aktach, wyst. Wilno 1804 i nn.; wyst. rwnie: Warszawa i inne miasta; niewydana; rkopisy: Biblioteka Narodowa (Zbiory Raperswilskie, sygn. 454; znizczone w roku 1944), Biblioteka Narodowa (BOZ, sygn. 974)
• Krakus. Tragedia w 5 aktach, powst. 1804; fragmenty og.: Dziennik Wileski 1816, t. 3, nr 17, s. 394—406; pt. «Krakus, ksi Polski. Tragedia oryginalnie napisana w roku 1804, dotd drukiem nie ogoszona», Rubon 1845, t. 5 — 1846, t. 7; wyst. Warszawa 25 lutego 1825; rkopis: Biblioteka Narodowa (BOZ sygn. 974a)
• Litwa oswobodzona, czyli przejcie Niemna. Komedia oryginalna wierszem w 1 akcie, do szczliwego odrodzenia si ojczyzny naszej zastosowana, wyst. Misk 15 sierpnia 1812, wyd. Misk 1812; kopia rkopisu znajdowaa si w Bibliotece Narodowej (Zbiory Raperswilskie, sygn. 772; zniszczona w roku 1944)
• «Mowa Jana Chodki, byego prezydenta 2-go departamentu miskiego, czonka Wileskiego Towarzystwa Dobroczynnoci, na sesji publicznej tego Towarzystwa dnia 16 grudnia 1817 roku miana», wyd. w zbiorku: Posiedzenie publiczne Wileskiego Towarzystwa Dobroczynnoci odbyte w Wilnie dnia 16 grudnia 1817 r., Wilno brak roku wydania, s. 17-32; rkopis znajdowa si w Bibliotece im. Wrblewskich, Wilno, sygn. 877
• Pan Jan ze wisoczy, kramarz wdrujcy, dzieko uznane przez Rzd Cesarskiego Wileskiego Uniwersytetu za poyteczne dla szk parafialnych, Wilno 1821; wyd. nastpne: Wilno 1824; wyd. 2 Wilno 1825; zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 11-12, (2 pierwsze wydania bez wskazania nazwiska autora; jest to przerbka utworu M. L. de Jussieu Simon de Nantua ou le marchand forain), przek. litewski: J. Rupejko Jonas isz Swisoczes krominikas wdrawois…, Wilno 1823; wyd. nastpne: pt. Jonas Iszwisoczius kromininkas, Wilno 1860
• «Pan Wojski. Powie z koca XVIII wieku», Tygodnik Petersburski 1830, nr: 38-39, 42; odb. w zbiorku: Trzy powieci: Kufer i upir, Pan Wojski, Waza etruska. Z Tygodnika Petersburskiego, r. 1830, Petersburg 1830; wyd. nastpne: zobacz Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 1
• Pierwsza mio, czyli pamitka dziecinnoci. Komedioopera w 1 akcie. Wolny przekad z E. Scribe, wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 2
• Stary pan mody. Komedioopera we 2 aktach. Wolny przekad z pp. (E.) Scribe i Milesville (Mlesville), wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 2
• Panna na wydaniu. Komedia we 3 aktach, z jednoaktowego wodewilu francuskiego E. Scribe naladowano i zastosowano do obyczajw krajowych, wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz:Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 4
• Kamca prawdomwny. Komedia w 1 akcie. Przeoona z wodewilu francuskiego E. Scribe, wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 4
• Dom zajezdny w Grach Pirenejskich. Komedioopera w 1 akcie napisana przez pp. (E.) Scribe i (Ch. G.) Delestre. Wolny przekad, wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 6
• Niewiasta panem domu. Komedioopera w 1 akcie. Wolny przekad z francuskiego oryginau E. Srcibe, wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 6
• Pan bez lokaja, lokaj bez pana. Komedioopera w 1 akcie. Wolny przekad (z E. Scribe i L. E. Dupaty), wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 8
• Bogaty spadek. Komedioopera w 1 akcie. Wolne tumaczenie pp. (L. E.) Dupaty i (E.) Scribe, wyst. Perm' 1831; wyd. zobacz: Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 8
• Pisma rozmaite autora «Pana Jana ze wisoczy», t. 1-6, Wilno 1837; t. 7-11, Wilno 1841; t. 12, Wilno 1842; zawarto:
  • t. 1: «Pani Kasztelanowa i jej ssiedztwo. Powieci z koca XVIII wieku. T. 1», «Pan Wojski. Powie z koca XVIII wieku», "Pastwo Czenikostwo
  • t. 2: «Teatr. Wolny przekad lub naladowanie z pana Scribe i innych. T. 1», «Pierwsza mio, czyli pamitka dziecinnoci. Komedioopera w 1 akcie. Wolny przekad z E. Scribe», «Stary pan mody. Komedioopera we 2 aktach. Wolny przekad z pp. (E.) Scribe i Milesville (Mlesville)»
  • t. 3: «Pani Kasztelanowa… T. 2», «Podr do pani Kasztelanowej», «Pani Kasztelanowa»
  • t. 4: «Teatr… T. 2», «Panna na wydaniu. Komedia we 3 aktach, z jednoaktowego wodewilu francuskiego E. Scribe naladowano i zastosowano do obyczajw krajowych», «Kamca prawdomwny. Komedia w 1 akcie. Przeoona z wodewilu francuskiego E. Scribe»
  • t. 5: «Pani Kasztelanowa… T. 3», «Imieniny pani Kasztelanowej», «Pani Starocina»
  • t. 6: «Teatr… T. 3», «Dom zajezdny w Grach Pirenejskich. Komedioopera w 1 akcie napisana przez pp. (E.) Scribe i (Ch. G.) Delestre. Wolny przekad», «Niewiasta panem domu. Komedioopera w 1 akcie. Wolny przekad z francuskiego oryginau E. Srcibe»
  • t. 7: «Pani Kasztelanowa… T. 7» (!, faktycznie: t. 4), «Sejmiki», «Mj stryjaszek»
  • t. 8: «Teatr… T. 4», «Pan bez lokaja, lokaj bez pana. Komedioopera w 1 akcie. Wolny przekad (z E. Scribe i L. E. Dupaty)», «Bogaty spadek. Komedioopera w 1 akcie. Wolne tumaczenie pp. (L. E.) Dupaty i (E.) Scribe»
  • t. 9: «Pani Kasztelanowa… T. 5», «Interesa»
  • t. 10: Powieci. Dokoczenie «Ssiedztwa pani Kasztelanowej»' T. 6: I. Henryczek; II. Koroniarz(!) w Wilnie; III. wita Boego Narodzenia na Litwie
  • t. 11-12: Pan Jan ze wisoczy, kramarz wdrujcy, dzieko uznane przez Rzd Cesarskiego Wileskiego Uniwersytetu za poyteczne dla szk parafialnych.
• Sownik przysw, przypowieci, zda obyczajowych i szczeglniejszych obrotw mowy polskiej. Ze skrcenia sownika S. B. Lindego oraz z wyjtkw pniejszych dzie uoony, cz. 1-3, powst. 1830, niewydany
• Wiadomoci historyczno-statystyczne o diecezji rz.-katolickiej miskiej, cz. 1-2, powst. okoo roku 1845; rkopis (kopia z autografu): Biblioteka Jagielloska, sygn. 6039; fragm. ogoszono pt. «Zapiski p. Jana Chodki o niektrych kocioach na Litwie», Pamitnik Religijno-Moralny 1859, seria II, t. 4 (tu opis kociow w Krzywiczach i Niewieu)
• Modlitwy sierot, Wilno 1858
• Malarz i przdziarka albo moc przyrodzenia. Drama w 3 aktach, niewydana, rkopis znajdowa si w Bibliotece im. Wrblewskich, Wilno sygn. 878
• Nimfa Niemna. Komedia (?)
• Artykuy i drobne utwory ogaszane w czasopismach i wydawnictwach zbiorowych: Athenaeum (tu: «Korespondencja literacka» 1847—1848); Dzieje Dobroczynnoci Krajowej i Zagranicznej (tu m.in.: «O szkkach parafialnych i wiejskich» 1820, s. 315—326; «Wspomnienie zmarych czonkw Towarzystwa Wileskiego Dobroczynnoci na publicznym posiedzeniu dnia 1 lipca 1821 r.» 1821, s. 677—683); Dziennik Wileski (tu m.in.: «O eksdywizjach, czyli o podziale sdowym majtku dunika dla wierzycieli» 1816, t. 4, s. 194—227);Gazeta Tymczasowa Miska (1812); Rubon (tu m.in.: «Gra Warhan» 1843, t. 3, s. 3-11; «Odrywek z powieci: Brat i siostra. Rozmowy midzy ksiciem O., jego maonk i ks. Pafnucym kapelanem» 1845, t. 5, s. 123—135; «Myli o zakonach mniszych w powszechnoci» 1846, t. 7, s. 32-38; «O trybie instrukcji publicznej w dawnym Wielkim Ksistwie Litewskim po skasowaniu zakonu jezuickiego. Wyjtek z pamitnikw nieogoszonych» 1846, t. 7, s. 38-46); Tygodnik Petersburski (1830); Wiadomoci Brukowe (tu m.in.: «Nowe dowiadczenie magnetyczne» 1817, nr 7).